"Μέσα σε πολύ λίγα χρόνια "μετασχηματίστηκε" η εικόνα που είχαν οι κομμουνιστές και πολλοί άλλοι προοδευτικοί για τον υπαρκτό κόσμο του σοσιαλισμού, για τα καθεστώτα σ' αυτές τις χώρες, για την ίδια τη δικαίωση της ύπαρξης τους και, κατά συνέπεια, για την πολιτική και ηθική δικαίωση του κομμουνιστικού κινήματος. Βεβαιότητες, περιβεβλημένες με το φω-τοστέφανο της κοινωνικής δικαιοσύνης και "ανθεκτικές" στο μαρξιστικό επιστημονικό έλεγχο καταρρέανε. Στην αρχή όχι βέβαια με πάταγο, αλλά σταδιακά και "από λίγο", ώσπου η ολική τους αποδυνάμωση στη συνείδηση των ανθρώπων του ανανεωτικού κομμουνιστικού κόσμου, ιδίως στην Ευρώπη, οδήγησε στην πλήρη κριτική απόρριψη του συστήματος του υπαρκτού, στην απαίτηση για τη διαμόρφωση ενός άλλου σοσιαλιστικού οράματος, όπου η δημοκρατία και η ελευθερία να αποτελούν καθοριστικά συστατικά του στοιχεία. Είχε σημάνει η ώρα της μεγάλης "αμφισβήτησης" και όσοι θα πορευόμαστε σ' αυτόν το δρόμο, θα υποχρεωνόμαστε να απορρίπτουμε συνεχώς μέσα στην πορεία μας και ένα μέρος από τη "σκουριά" που κουβαλούσαμε, από την περίφημη "δικτατορία του προλεταριάτου" μέχρι τους διάφορους -ισμούς. Αυτή η διαδικασία υπήρξε "οδυνηρή" και "λυτρωτική", με αποτέλεσμα να μην περιορίζεται ο πραγματοποιούμενος μετασχηματισμός μόνο στην κοσμοαντίληψη για τον κομμουνιστικό κόσμο, αλλά και να επεκτείνεται στην ίδια την ανθρώπινη προσωπικότητα του καθενός. Όχι βέβαια στον ίδιο βαθμό και με τους ίδιους ρυθμούς για όλους. Όμως από το συνολικό αποτέλεσμα αυτής της κοσμογονίας, και μέσα στη διάρκεια της ιστορούμενης περιόδου, είχε ήδη προκύψει μια "νέα κομματική κουλτούρα" που αγωνιζόταν να αποβάλει όσα άχρηστα και επιζήμια στοιχεία του παρελθόντος επιζούσαν στην πολιτική και τη μεθοδολογία μας και κυρίως τις ιδεοληψίες και τις μονομανίες που φάνταζαν πια σαν φαντάσματα μιας άλλης, ξεχασμένης εποχής. Η θητεία στην κομμουνιστική ανανέωση δεν ήταν μια ρόδινη εμπειρία. Αν θεωρήσουμε ότι αυτή η μεγάλη ομάδα των ελλήνων κομμουνιστών υπήρξε μια πρωτοπορία για την εποχή τη