Ο 19ος αιώνας στην Ελλάδα αποτελεί περίοδο δημιουργικών ανακατατάξεων, που οδήγησαν τον ελληνικό κόσμο από την ανυποληψία της Τουρκοκρατίας στη δημιουργία της νεότερης ελληνικής πραγματικότητας. Η αρχιτεκτονική αυτής της περιόδου αποτέλεσε σημαντικό στοιχείο αυτής της δημιουργίας. Ιδιαίτερα η ναοδομία αποτελεί την πιστότερη έκφραση στην αρχιτεκτονική του συνόλου των δρώμενων κάθε ιστορικής περιόδου. Γι' αυτό, όταν το 1975 ο καθηγητής Χαράλαμπος Μπούρας μου υπέδειξε να στραφώ προς την έρευνα αυτής ακριβώς της περιόδου, ακολούθησα την υπόδειξή του. Λόγω της τεράστιας έκτασης του θέματος η μελέτη δεν έχει την πρόθεση να εξαντλήσει τον τομέα της ναοδομίας του 19ου αιώνα στο σύνολό του, πράγμα εντελώς αδύνατο για ένα μόνο άτομο, πολύ περισσότερο αφού τα μνημεία ήταν άγνωστα και αδημοσίευτα. Οι προθέσεις εξαρχής περιορίζονταν στην επισήμανση των αρχιτεκτονικών στοιχείων που συνθέτουν τη μορφή της ναοδομίας του 19ου αιώνα, για να γίνει σωστή ανάλυση και αξιολόγησή της και τελικά να διατυπωθούν γενικότερα συμπεράσματα, σε σχέση πάντοτε με τα διαδραματιζόμενα αυτή την εποχή στον ελλαδικό χώρο. Έτσι, η παράθεση και η επεξεργασία του πρωτότυπου αρχιτεκτονικού υλικού που συγκεντρώθηκε προχώρησε μέχρι το επίπεδο που ήταν αναγκαίο για την εξυπηρέτηση του γενικού στόχου της εργασίας, επειδή εκείνο που μας ενδιαφέρει στην ιστορία της αρχιτεκτονικής δεν είναι μόνο αυτό καθεαυτό το αρχιτεκτονικό φαινόμενο, αλλά και η ερμηνεία του, το πώς δηλαδή και γιατί εμφανίστηκε, εξελίχθηκε και ολοκληρώθηκε. Σε αυτό το επίπεδο παρατίθεται το αρχιτεκτονικό υλικό σε αυτή την εργασία. Μετά από μακροχρόνια ενασχόληση στην επισήμανση, καταγραφή και τεκμηρίωση του υλικού, διαπίστωσα, με ιδιαίτερη ανησυχία, ότι η διαχείριση των ναών αυτής της περιόδου πάσχει επικίνδυνα, με συνέπεια να καταστρέφονται συστηματικά, συνήθως με επεμβάσεις ανεξέλεγκτες, κακής ποιότητας και πάντοτε με στόχο την αλλοίωση της αρχιτεκτονικής τους μορφής. Το κενό που δημιουργείται σήμερα στην ερευνητική υποδομή μεγιστοποιείται από